Prof.Kuiper over depressie

In de beroemde leerboeken Nieuwe hoofdsom der psychiatrie en Nieuwe neurosenleer van prof. P.C.Kuiper (inmiddels overleden) wordt heel wat aandacht besteeds aan het ziektebeeld depressie.
Het volgende geeft daar in eigen woorden het een en ander over weer.
Depressies

Depressie is een van de kwellendste ziektebeelden die we kennen.
Het is een afwijking in de stemming, de gemoedtoestand. De depressieve gemoedstoestand is die van somberheid, met als hoofdkenmerk anhedonie, niet in staat zijn ergens van te kunnen genieten. Men kent geen lust tot en geen lust aan. Men spreekt in dit verband wel van depressieve remming, men komt nergens meer toe.

Aan de orde komen:1. rouw en depressie.2. enkele vormen van en verschijnselen bij depressie. 3.de psychodynamiek van depressie. 4. predispositie tot depressie.

1. Rouw en depressie.
Het normale rouw proces wordt gekenmerkt door drie fasen: ontkenning, woede, aanvaarding.
In plaats van rouwproces kan men ook spreken van frustratieverwerking. Daarmee is aangegeven dat niet alleen bij het verwerken van het verlies van een dierbare, maar ook bij andere frustraties zoals de constatering van een ernstige ziekte of ontslag uit een werkkring, zich een dergelijk proces (ontkennen, woede, aanvaarding) voltrekt.

Ontkenning. Men kan het niet geloven, men kan het niet tot zich door laten dringen.. De partner is gestorven maar men fantaseert toch nog over de gemeenschappelijke vakantie, koopt het soort wijn dat hij of zij het liefste dronk. Bij ernstigere vormen van ontkenning weigert men jarenlang de klerenkast op te ruimen of ook maar iets aan de kamer van het gestorven kind te veranderen. Paniek aanvallen en slapeloosheid treden vaak op bij een groot verlies. De gebruikelijke reacties op degene die een verlies lijdt zijn vaak niet adequaat. Er wordt aangeraden “flink” te zijn, “het leven gaat door”, terwijl juist het uiten van moties de verwerking mogelijk maakt. De natuur heeft de mens niet voor niets tranen geven.

Woede. Dit klinkt vreemd. We zijn toch niet woedend op iemand die sterft door ziekte of een ongeluk?!.
Nee, maar wel het kind in ons. We voelen ons in de steek gelaten en reageren volgens de wetmatigheid: zoveel frustratie, zoveel agressie.Bij de boosheid om de verlating voegt zich de woede om de machteloosheid: namelijk dat we niet hebben kunnen voorkomen dat deze ramp ons trof. Men spreekt in dit verband van een narcistische krenking.Op degene die ons door de dood is ontvallen kunnen we onze woede niet richten. Het afweer mechanisme dat we gebruiken ter afweer van de gevoelde woede of agressie, is deze te richten op de eigen persoon. Zo ontstaat het zelfverwijt dat bij geen verliesverwerking ontbreekt. “Had ik maar,,, “ “ik ben niet zorgzaam genoeg geweest..” Dit is zeer kwellend. Het helpt niet veel als gezegd wordt dat we ons niks te verwijten hebben.
Het afweermechanisme “turning passive into active” (ik ben machteloos maar wat ik nog wel kan doen is een ander aandoen wat mij is overkomen”) zie we vaak bij degene die een verlies geleden hebben. Huwelijkscrisis na de dood van een kind, eventueel op echtscheiding uitlopend is een tragisch vaak voorkomend verschijnsel daarvan. “Ik ben verlaten en machteloos maar ik kan nog wel een ander wegsturen” (afweermechanismen zijn overigens onbewust) Een tweede vorm daarvan is: “Ik ben verlaten maar ik kan wel een ander in mijn leven binnenhalen”. Gewoonlijk is een dergelijke relatie tot mislukken gedoemd. Men kan pas weer van iemand gaan houden nadat de “rouwarbeid” is verricht.

Aanvaarding. Pas als het rouwproces zich voltrekt (dus niet meer ontkennen en onze gevoelens waaronder de woede, uiten) gaan we opnieuw openstaan voor de wereld om ons heen, krijgen we weer enig plezier en kunnen van een ander gaan houden.

2. Vormen van en verschijnselen bij depressie.
We noemden als essentiële mechanisme van de depressie de naar binnen gekeerde woede in de vorm van zelfverwijten. Als kernsymptoom noemden we al de somberheid, de anhedonie, nergens meer van kunnen genieten. Dit kan soms zo sterk zijn dat men van een taedium vitae spreekt: walging van het leven, hetgeen aanleiding is tot fantasieën over, respectievelijk neiging tot suïcide. De naar binnen gekeerde woede in de vorm van zelfverwijten uit zich in schuldgevoelens. In zijn meest extreme vorm uit het zich in de gedachte: “Ik ben niks, totaal waardeloos.” Als dat de vorm van een nihilistisch waandenkbeeld krijgt, noemen we de depressie een melancholie of een depressie met psychotische kenmerken. Wanen zijn immers een psychotisch verschijnsel.

We spreken van een vitale depressie (een depressie met vitale kenmerken) als er sprake is van de volgende symptomen: sterke remming, schuldgevoelens, zelfdepreciatie, dagschommelingen (’s avonds zichbeter voelen dan ’s morgens), hardnekkige slaapstoornissen, anesthesie van het gevoelsleven (het gevoel niet te voelen, niet te kunnen huilen) en als lichamelijke verschijnselen: gebrek aan eetlust en obstipatie.Veelal is de suïcideneiging groot.

We spreken van geagiteerde depressie als men zeer angstig en onrustig is. Men voelt zich gespannen, rusteloos,
Men ziet de patiënt dan vaak rusteloos en handenwringend heen en weer ijsberen.

We spreken van een reactieve depressie als de oorzaak van de depressieve stemming of de somberheid duidelijk is. Sommigen spreken dan van mislukte rouw. De oorzaak of aanleiding kan overigens soms ogenschijnlijk klein zijn. De kanarie van een oudere vrouw sterft, waarna alle plezier uit haar leven is verdwenen. Uit gesprekken wordt duidelijk dat haar drie jaar geleden overleden man erg op het vogeltje was gesteld “Er valt weer iets weg dat van hem en mij samen was, ik had iets om voor te zorgen”

Zelden ontbreekt depressiviteit bij iemand die verwikkelt is in een neurotische relatie.
Dat is niet verbazingwekkend. Neurotische relaties dienen immers voornamelijk ter versteviging van het gevoel van eigenwaarde. “Ik tel nog mee, ik ben nog aantrekkelijk, ik lig nog goed in de markt.” Teleurstelling in zo’n relatie (de ander maakt het uit) betekent dan een hevige krenking van het gevoel van eigenwaarde. Dreigt de verhouding te worden verbroken is het alsof de wereld instort. De objectieve waarnemer stelt vast: “als ze niet terug komt is het een ramp, als ze wel terug komt is het ook een ramp.” Werkelijke uitkomst biedt niet een relatie met een ander, maar een betere relatie met zichzelf (grotere innerlijke harmonie), die bereikt wordt door bewustwording van de eigenlijke problemen. Wie het met zichzelf niet kan vinden kan het ook niet met een ander.


3. Psychodynamiek van depressie.
Voor de psychodynamiek of het innerlijke krachtenspel van depressie is essentieel:
a. De naar binnen gekeerde woede
b. De narcistische krenking dus de kritische daling van de zelfwaardering of het gevoel van eigenwaarde
c. Verlating.

Er bestaan vele samenhangen tussen a, b en c. en ze vormen vaak een vicieuze cirkel. En deze vicieuze cirkelgang zal zich gemakkelijker voltrekken bij iemand die overgevoelig is voor krenking en/of gewend is altijd zijn zin te krijgen.

4. Predispositie tot depressie.
De vraag is of er bepaalde persoonlijkheidstrekken of kenmerken zijn die predisponeren of kwetsbaar maken voor het krijgen van een depressie. Dat is het geval bij de volgende persoonlijkheidskenmerken:
a. Bij de neiging zich afhankelijk te maken van anderen ter versteviging van het zelfgevoel en ook bij de neiging om symbiotische bindingen aan te gaan - verhoudingen die gewoonlijk een ambivalent karakter dragen - ziet men dikwijls dat bij frustraties daarvan met depressie gereageerd wordt.
b. Hetzelfde geldt voor mensen met een te hoog gespannen ik-ideaal of perfectionistische trekken in het karakter. Want dan valt men zichzelf immers altijd tegen.
c. Mensen die een zeer streng veroordelend uber-ich of geweten hebben, neigen er toe zich veelvuldig schuldig te voelen. Ook dat vergroot de geneigdheid tot depressief reageren.
d. Ook op frustraties van grootheidsfantasieën wordt dikwijls met een depressie gereageerd. Grootheids fantasieën zijn vaak zeer verborgen. Het zal duidelijk zijn dat iedere teleurstelling in de werkelijkheid veel harder aankomt naar mate men zich voor machtig houd (de grootheidsfantasie)
e. Wanneer men in het werk wegvlucht op een krenking weg te werken en dan geen succes boekt, draagt het gevaar van een depressieve reactie in zich.

Men vergete niet dat de krenking waarop met een depressie gereageerd wordt in de ogen van een ander een futiliteit kan zijn. Men zoeke altijd – niet zozeer naar de gebeurtenis op zich, maar naar de beleving daarvan.

Opvallend vaak vindt men in de voorgeschiedenis van hen die zich overmatig afhankelijk maken van de ander, dat zij zijn opgevoed door moeders die agressieve handelingen en zelfs gevoelens van boosheid of woede van het kind zeer sterk onderdrukten, met name door het wekken van een schuldgevoel.